تفاسیر فقهی شیعهتفسیر فقهی گرایشی در تفسیر قرآن کریم است که مفسّر در آن، آیات الاحکام را تفسیر و تبیین می‌کند. برخی از تفاسیر شیعه گرایش فقهی دارند که به آن‌ها تفاسیر فقهی شیعه می‌گویند. ۱ - تفاسیر فقهی مشهوربرخی از تفاسیر فقهی شیعه عبارت‌اند از: ۱.۱ - فقه القرآنفقه القرآن اثر قطب الدین راوندی (م. ۵۷۳ ق). وی آیات فقهی قرآن را به ترتیب کتب فقهی شیعه از طهارت تا دیات تفسیر کرده است. از ویژگی‌های این تفسیر آن است که گاه برای استنباط احکام، از آیات قصص نیز بهره گرفته است. [۱]
فقه القرآن، ج ۱، ص ۳۸۶.
وی همچنین در تفسیر آیات از روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) بسیار سود می‌جوید، چنان‌که در موارد متعدد به اقوال گوناگون تفسیری از جمله اقوال اهل سنت نیز اشاره و آن‌ها را نقد و بررسی می‌کند. وی در این تفسیر نوآوری‌هایی دارد؛ لیکن بسیار متأثر از تبیان و استبصار شیخ طوسی و نیز آرای سید مرتضی در انتصار است و گاه متن کلام آنان را بدون تغییر و تصرف نقل می‌کند. [۱۴]
فقه القرآن، ج ۱، ص ۱۰.
۱.۲ - کنزالعرفانکنز العرفان فی فقه القرآن اثر فاضل مقداد سیوری (م. ۸۲۶ ق.) [۱۵]
التفسیر و المفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۶۵.
که در دو جلد و بر اساس ابواب کتب فقهی شیعه تنظیم شده است. مفسر در مقدمه به چند بحث اصولی مانند مجمل و مبیّن، عام و خاص و مطلق و مقید اشاره کرده، [۱۶]
کنزل العرفان، ج ۱، ص ۲ - ۵.
سپس به تفسیر ۳۸۰ آیه پرداخته است. از روایات اسباب نزول [۱۷]
کنزل العرفان، ج ۱، ص ۹۴.
[۱۸]
کنزل العرفان، ج ۱، ص۱۰۹.
[۱۹]
کنزل العرفان، ج ۱، ص۱۱۲.
[۲۰]
کنزل العرفان، ج ۱، ص۱۷۱ - ۱۷۲.
و روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) [۲۱]
کنزل العرفان، ج ۱، ص ۱۰۷.
[۲۲]
کنزل العرفان، ج ۱، ص ۱۱۳.
[۲۳]
کنزل العرفان، ج ۱، ص ۱۱۶.
در تفسیر آیات بسیار استفاده کرده است؛ همچنین به آرای اهل سنت نیز اشاره و در مواردی آن‌ها را نقد و بررسی کرده است. [۲۴]
کنزل العرفان، ج ۱، ص ۱۱۸.
[۲۵]
کنزل العرفان، ج ۱، ص ۱۲۳.
[۲۶]
کنزل العرفان، ج ۱، ص ۱۲۶.
[۲۷]
کنزل العرفان، ج ۱، ص ۱۶۴.
[۲۸]
کنزل العرفان، ج ۱، ص ۱۶۸.
۱.۳ - زبدة البیانزبدة البیان اثر مقدس اردبیلی (م. ۹۹۳ ق.) که در یک جلد و در ۱۸ کتاب تنظیم شده است. وی در تفسیر آیات از روایات امامان معصوم (علیهم‌السلام) بسیار سود جسته است. [۲۹]
تفسیر و تفاسیر شیعه، ص ۲۰۵.
علمای امامیه به این تفسیر بسیار توجه کرده‌اند، به گونه‌ای که افزون بر ترجمه آن به فارسی و شرح آن، حواشی بسیاری نیز بر آن نگاشته‌اند؛ مانند حاشیه فیض کاشانی (م. ۱۰۹۱ ق.)، حاشیه ملا عبدالفتاح تنکابنی (م. ۱۱۲۴ ق) و حاشیه نعمت الله جزایری و میرزا فضل اللّه استرآبادی.۱.۴ - مسالک الافهاممسالک الافهام الی آیات الاحکام اثر فاضل جواد الکاظمی (م. ۹۶۰ ق.). این کتاب در ۴ جلد و به ترتیب ابواب فقهی مرتب شده است. وی در مقدمه به برخی از مباحث علوم قرآنی پرداخته است. ۲ - فهرست منابعالفهرست، ابن الندیم (م. ۴۳۸ ق.)، تهران، مروی، ۱۳۹۳ ق؛ قوانین الاصول، میرزا ابوالقاسم القمی (م. ۱۲۳۱ ق.)، سنگی؛ الکافی، الکلینی (م. ۳۲۹ ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش؛ کشاف القناع، منصور البهوتی (م. ۱۰۵۱ ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۸ ق؛ کنزالعرفان فی فقه القرآن، السیوری (م. ۸۲۶ ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ ش؛ کنزالعمال، المتقی الهندی (م. ۹۷۵ ق.)، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرسالة، ۱۴۱۳ ق؛ المبسوط فی فقه الامامیه، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، مکتبة المرتضویه؛ مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ ق.)، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق؛ المجموع فی شرح المهذب، النووی (م. ۶۷۶ ق.)، دارالفکر؛ المحاسن، ابن خالد البرقی (م. ۲۷۴ ق.)، به کوشش حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۲۶ ش؛ مختلف الشیعه، العلامة الحلی (م. ۷۲۶ ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ ق. ۳ - پانویس
۴ - منبعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله تفسیر فقهی قرآن، ج۸، ص۲۹۸. |